مهر: در بخش نیروگاه‌های حرارتی ایران هم‌اکنون به لحاظ ظرفیت نیروگاهی جزو کشورهای برتر جهان و در جایگاه نهم قرار دارد و در صورت محاسبه سرانه تولید برق ایران جزو ۶ کشور برتر جهان است. همچنین ایران در حوزه ساخت توربین نیروگاهی جزو ۵ کشور برتر جهان است و نه تنها متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی ایران بیش از ۲ درصد از متوسط جهانی بالاتر است همچنین از این حیث ایران از بین ۱۹۷ کشور جهان در جایگاه دوازدهم قرار دارد. به این موارد باید اضافه کرد که در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد قطعات نیروگاهی در داخل کشور تولید می‌شود و نیز ۱۰۰ درصد برنامه‌های تعمیرات نیروگاهی توسط متخصصان داخلی انجام می‌شود.
در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر نیز اگرچه بر اساس برنامه هفتم وزارت نیرو مکلف به احداث ۱۲ هزار نیروگاه است اما وزارت نیرو در دولت چهاردهم برنامه‌ریزی برای ایجاد بیش از ۳۰ هزار ظرفیت نیروگاهی را در دستور کار قرار داده است و از طریق بیش از ۱۰ مدل مختلف در پی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است که از جمله آنها می‌توان به راه اندازی تابلوی سبز بورس استفاده از ظرفیت قانونی ماده ۱۲ قانون جهش دانش بنیان‌ها استفاده از تسهیلات صندوق توسعه ملی الزام صنایع و ادارات به توسعه تجدیدپذیرها و اعطای تسهیلات حمایتی به خانواده‌های تحت پوشش برای احداث نیروگاه خورشیدی اشاره کرد.
۱۴ مگاپروژه صنعت برق برای افزایش تولید و تأمین برق
وزارت نیرو همه ساله با فرا رسیدن فصل سرد برنامه‌های خود را برای عبور موفق از اوج بار فصل گرم سال بعد آغاز می‌کند و در حال حاضر نیز ۱۴ مگاپروژه به همین منظور در دست اقدام دارد که از جمله مهم‌ترین محورهای این اقدامات می‌توان به احداث نیروگاه‌های حرارتی انجام به موقع و کامل تعمیرات نیروگاه‌ها ارتقا و رفع محدودیت واحدهای نیروگاهی موجود احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر استفاده از حداکثر تولید برق نیروگاه‌های خودتامین بخش صنایع و نفت تأمین سوخت نیروگاه‌های حرارتی و تولید کامل نیرگاه‌های برقابی توسعه و رفع محدودیت از شبکه‌های برق کشور هوشمندسازی شبکه و نصب کنتورهای هوشمند مدیریت مصرف و بهینه‌سازی توسعه تبادلات برون مرزی برق جمع‌آوری مراکز غیرمجاز استخراج رمزارز و انشعاب‌های غیرمجاز اشاره کرد.
بر اساس این برنامه کلان قرار است تا اوج بار سال آینده بیش از ۹ هزار مگاوات ظرفیت نیروگاهی جدید به شبکه سراسری برق افزوده شود که این مهم از طریق احداث بیش از ۳ هزار مگاوات نیروگاه توسعه‌ای جدید حرارتی بهبود راندمان نیروگاه‌های حرارتی (۲ هزار مگاوات) احداث نیروگاه‌های کوچک مقیاس (۲۰۰ مگاوات) و نیروگاه‌های تجدیدپذیر (۴ هزار مگاوات) محقق خواهد شد.
به این موارد باید افزود که وزارت نیرو در حالی برنامه تعمیرات اساسی و دوره‌ای نیروگاه‌ها برای عبور موفق از اوج بار فصل گرم سال آینده را آغاز کرده است که از آن‌سو با مشکل جدی تأمین برق کافی برای مشترکان در فصل سرد سال جاری به دلیل محدودیت تأمین سوخت نیروگاهی رو به رو است.
جزئیات اعمال مدیریت مصرف و خاموشی در فصل سرد سال جاری
در خصوص برنامه وزارت نیرو برای اعمال خاموشی در فصل سرد سال جاری و چرایی آن واقعیت این است که بر اساس آمار میزان مصرف برق زمستان سال گذشته اوج مصرف برق در این فصل در روزهایی مانند ۱۴ اسفند ۱۵ بهمن و ۲۱ اسفند رقم خورد که به ترتیب میزان مصرف برق به ۴۵ هزار و ۵۳۷ مگاوات ۴۵ هزار و ۵۳۰ مگاوات و ۴۵ هزار و ۳۶۵ مگاوات رسید آمار و ارقامی که تقریباً ۵۰ درصد کمتر از ظرفیت نامی نیروگاه‌های کشور است و پاسخگویی به آن در حال حاضر برای صنعت برق تنها مشروط به تأمین سوخت کافی بوده و کار دشواری نیست.
با این وجود به دلیل افزایش بی‌سابقه دمای هوا در فصل تابستان سال جاری که به شکسته شدن ۴۷ باره اوج مصرف انجامید و صنعت برق کشور تحت فشار بسیار شدیدی به لحاظ مصرف سوخت قرار گرفت و به دلیل محدودیت در تأمین گاز کافی و مصرف سوخت مایع عملاً ذخایر سوخت نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته و در فصل سرد سال ۶۰ درصد کاهش یافت و حتی در شهریور و مهرماه سال جاری نیز سوخت مایع کمتری نسبت سال گذشته به نیروگاه‌ها تحویل شد. کاهش ۶۰ درصدی ذخایر سوخت نیروگاه‌ها از یک سو و اختصاص بیش از ۸۵ درصد از تولید گاز مایع تولیدی کشور به بخش خانگی از سوی دیگر سبب شده است تا عملاً نیروگاه‌های سراسر کشور با وجود امکان و ظرفیت تولید برق کافی در محدودیت جدی تأمین سوخت برای تولید برق قرار گیرند.
تصمیم جدید کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا مبنی بر لزوم ممنوعیت مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌های سه استان اصفهان البرز و مرکزی نیز از جمله عوامل دیگری است که به دلیل قرار داشتن در فصل تعمیرات نیروگاهی به کاهش ظرفیت تولید برق با وجود زیرساخت‌های موجود منجر شده است. بر این اساس با توجه به اینکه هنوز در ابتدای فصل سرما قرار داریم و اوج بار فصل سرد به صورت متعارف در زمستان رقم خواهد خورد و در این بازه زمانی به دلیل برودت هوا و بروز مشکلات دیگر مانند تردد ناوگان حمل و نقل سوخت ضرورت آغاز سریع مدیریت مصرف برق از طریق اعمال محدودیت ساعتی به عنوان راهکار جدی برای حفظ ذخایر سوخت زمستانی نیروگاه‌ها و افزایش پایداری شبکه برق مطرح شده است.
نقش مدیریت مصرف گاز و برق در کاهش محدودیت‌ها و اعمال خاموشی
محدودیت‌های تأمین برق غالباً در دوره گرم سال خود را در بخش خانگی و تجاری نشان می‌داد اما در سال جاری این محدودیت‌ها هر چند محدود به ساعت در روز و دوره سرد سال رسیده و برای بسیاری سوال برانگیز شده است.
واقعیت این است که بیش از ۹۰ درصد برق کشور از طریق نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود و با در نظر گرفتن آلایندگی بالای سوخت‌های مایع فسیلی ۹۰ درصد سوخت مورد استفاده این نیروگاه‌ها را «گاز» به عنوان یک انرژی پاک تشکیل می‌دهد. این در حالی است که با فرا رسیدن فصل زمستان با بالا رفتن مصرف گاز در بخش خانگی سهم سوخت مایع (۸۵ درصد گازوئیل و ۱۵ درصد مازوت) به عنوان جایگزین انرژی گاز کاهش یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد.
همانطور که پیشتر اشاره شد باوجود اینکه بر اساس روال سالانه وزارت نیرو با در نظر گرفتن افزایش مصرف گاز بخش خانگی در فصل سرد اقدام به تکمیل ذخایر سوخت مایع با هدف تولید حداکثری برق و پاسخگویی کامل به نیاز مصرف برق این فصل داشت در فصل جاری به دلیل عدم تحویل گاز و سوخت مایع کافی به نیروگاه‌ها ذخایر سوخت مایع نیروگاهی ۶۰ درصد کاهش یافته است و از سوی دیگر در حالی که مجموع گاز تولید کشور در حداکثر ظرفیت تولید به ۹۰۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد تنها مصرف گاز خانگی در روز به بیش از ۷۵۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که عدد بزرگی است.
بر این اساس پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که تنها در صورت کاهش ۱۰ درصدی میزان مصرف گاز و برق امکان رفع محدودیت‌ها و تأمین برق کافی به واسطه تحویل گاز کافی به نیروگاه‌ها ایجاد خواهد شد.
بنابراین می‌توان از مدیریت مصرف انرژی گاز و برق در بخش خانگی و تجاری به عنوان راهکار اساسی و مؤثر برای عبور موفق از اوج بار فصل سرد سال جاری در عین تأمین گاز و برق کافی یاد کرد.
تجربه کشورهای توسعه یافته در مدیریت مصرف برق و مقایسه با ایران
یکی از چالش‌های بزرگ صنعت برق کشور در حال حاضر مصرف بیش از حد و فراتر از استاندارد در بخش‌های مختلف به ویژه در بخش صنعت و خانگی است که البته جدا از مسئله فرهنگ صرفه‌جویی و لزوم اشاعه آن ارتباط مستقیمی با بهره‌وری پایین تجهیزات و وسایل برقی و شدت بالای مصرف انرژی در ایران دارد.
به عنوان نمونه میزان کل برق مصرفی در کشور مصر با بیش از ۱۱۰ میلیون نفر جمعیت تنها با میزان تقاضای مصرف برق سامانه‌ها سرمایشی کشور در دوره گرم سال برابری می‌کند و با اینکه در ایران چیزی معادل میزان مصرف برق در کشور صنعتی آلمان برق تولید می‌شود اما شدت مصرف انرژی در ایران نزدیک به ۴ برابر کشور آلمان است. این یعنی در صورت ارتقای بهره‌وری انرژی و مدیریت صحیح مصرف برق در ایران به طوری که شدت مصرف انرژی در ایران به میزان شدت مصرف انرژی در آلمان برسد با ظرفیت کنونی تولید برق کشور می‌توان نیاز برقی ۴ برابر جمعیت فعلی کشور را پاسخ داد. رویکردی که در دولت چهاردهم مورد توجه ویژه قرار گرفته است.
از جمله راهکارهایی که در کشورهایی مانند ژاپن استرالیا آمریکا و بسیاری از کشورهای توسعه یافته دیگر برای مدیریت مصرف برق و الزام مشترکان برای ارتقای بهره‌وری وسایل برقی استفاده می‌شود راهکاری موسوم به « Critical Peak Pricing» (قیمت گذاری اوج مصرف) است که بر اساس این راهکار در ساعات اوج بار قیمت مصرف برق مشترکان به شدت افزایش می‌یابد و همین موضوع سبب می‌شود تا مشترکان میزان مصرف برق خود را به ویژه در ساعات اوج بار که شبکه تحت فشار شدیدی قرار دارد کاهش دهند و یا در پی ارتقای بازدهی وسایل برقی و عایق سازی محیط زندگی خود بروند.
در ایران اما به دلیل قیمت بسیار پایین برق (با وجود افزایش ۳۸ درصدی تعرفه‌های برق در پاییز سال جاری که بر اساس قانون مانع زدایی از توسعه صنعت برق اعمال شد) بیش از ۷۵ درصد مشترکان قبوضی کمتر از ۵۰ هزار تومان برای دوره‌های دو ماهه دریافت می‌کنند که نشان می‌دهد عملاً تعرفه‌ها برای ترغیب مشترکان به کاهش مصرف و ارتقای بهره‌وری الزام‌آور نیست.
چه باید کرد؟
همانطور که مشاهده می‌شود صنعت برق کشور پس از عبور از فصل بسیار گرم سال جاری که در آن بیش از ۴۷ بار رکورد مصرف برق شکست و استمرار تقاضای مصرف بالا صنعت نیروگاهی و شبکه انتقال و توزیع را با دشواری‌های فراوانی رو به رو کرد در فصل سرد نیز با چالش جدیدی رو به رو شده است که از محدودیت‌های جدی در تأمین سوخت ناشی می‌شود. با توجه به اینکه هنوز فصل زمستان آغاز نشده و پیش بینی‌ها حکایت از روزهای بسیار سرد و کاهش شدید دما به ویژه در دی و بهمن ماه حمایت دارد مدیریت سوخت نیروگاهی به منظور جلوگیری از هرگونه اخلال در تأمین سوخت در این ماه‌ها به شدت ضروری است.
ناگفته پیداست مشارکت شهروندان در بخش‌های مختلف با صنعت گاز و برق و صرفه‌جویی آنها در مصرف این دو انرژی گرانبها افزون بر ایجاد امکان تحویل انرژی گاز بیشتر به نیروگاه‌ها همچنین شرایط را برای تعمیرات متناوب و اساسی واحدهای نیروگاهی به منظور کسب آمادگی هرچه بیشتر برای ورود به فصل گرم سال آینده فراهم خواهد کرد.