صندوق قابل معامله از انواع صندوقهای سرمایه‌گذاری در بازار محسوب می‌شود که امکان معامله واحدهای آن از طریق بازار بورس امکان پذیر است. مزیت مهم قابل معامله بودن واحدهای صندوقهای سرمایه‌گذار نقد شوندگی بالا و امکان سودآوری بیشتر (نسبت به قیمت واقعی و ارزش ناو) می‌باشد.
ما در این مقاله به دنبال این هستیم که بدانیم صندوق قابل معامله دقیقا چیست، چه کارکردی دارد و از چه قوانین و مقرراتی پیروی می‌کند؟ به نوعی می‌خواهیم بدانیم که آیا سرمایه‌گذاری در این صندوق‌‌ها کارایی لازم را دارد یا خیر؟ آیا یک سرمایه گذار می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در انواع صندوق قابل معامله سود مناسبی برای خود ایجاد کند یا خیر؟ این‌‌ها از جمله مهم ترین سوالاتی است که در این مقاله به آن‌‌ها پاسخ خواهیم داد.
صندوق قابل معامله چیست؟
صندوق قابل معامله را می‌توان مجموعه‌‌ای مهم از صندوقهای سرمایه‌گذاری دانست. در واقع صندوقهای سرمایه‌گذاری به دو دسته مهم صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله و همچنین صندوقهای سرمایه‌گذاری صدور و ابطال تقسیم می‌شود.
صندوقهای سرمایه‌گذاری صدور و ابطال به صورت مستقیم و یا از طریق کارگزاری‌های مشخص امکان خرید و فروش واحدهای خود را فراهم آورده اند. مهم ترین نکته‌‌ای که در خصوص این صندوق‌‌ها وجود دارد این است که قیمت صدور و ابطال واحدهای این صندوق‌‌ها بر اساس ناو یا ارزش واقعی سهام یا موقعیت‌های سرمایه‌گذاری شده توسط آن‌‌ها تعیین می‌شود.
اما واحدهای صندوق قابل معامله در بازار بورس عرضه شده و قیمت آن بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. بنابراین کاملا طبیعی است که قیمت ناو صندوق با قیمت معامله متفاوت باشد. از این رو علاوه بر این که شما قدرت نقدشوندگی بالایی در این صندوق‌‌ها دارید می‌توانید واحدهای این صندوق را به قیمتی بالاتر از ناو واقعی آن به فروش برسانید.
حال صندوق قابل معامله می‌تواند انواع مختلف سهامی، درآمد ثابت، مختلط، املاک مستغلات و… را در بر بگیرد. بنابراین تنها تفاوتی که می‌توان صندوق قابل معامله نسبت به نوع صدور و ابطال عنوان کرد این است که این صندوق‌‌ها توانایی خرید و فروش در بازار بورس یا فرابورس را دارند.
قوانین و مقررات صندوق ETF
صندوق قابل معامله یا انواع صندوقهای سرمایه‌گذاری از قوانین و مقررات خاصی پیروی می‌کنند که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار تدوین می‌شود. این قوانین گستردگی خاصی دارد و شما می‌توانید برای کسب اطلاعات بیشتر از مشاوران دونگی کمک بگیرید.
اما در خصوص این قوانین چند نکته بسیار مهم وجود دارد. اول این که هر صندوق سرمایه‌گذاری باید روند سرمایه‌گذاری خود را در همان ابتدا مشخص کند. یعنی تعیین نماید که هدف از تشکیل این صندوق چیست و قرار است در کدام موقعیت سرمایه‌گذاری وارد عمل شود. به طور مثال اگر صندوق قرار است در حوزه کالا مانند طلا سرمایه‌گذاری کند این اجازه را نخواهد داشت که عمده سرمایه خود را وارد بازار مسکن کند.
بنابراین بر اساس نام و گروه صندوق قابل معامله می‌توان حوزه سرمایه‌گذاری آن را به خوبی مشخص کرد. از طرف دیگر یکی دیگر از بخش‌های مهم این قوانین تعیین درصد‌های سرمایه‌گذاری است. به طور مثال در خصوص صندوقهای درآمد ثابت این صندوق‌‌ها حق دارند ما بین ۷۰ تا ۹۰ درصد سرمایه تجمیع شده را وارد موقعیت‌‌هایی با ریسک کم مانند سپرده‌های بانکی، اوراق قرضه یا … کنند. در خصوص درصد باقی مانده نیز این اجازه به صندوق داده شده است که بتواند در موقعیت‌‌هایی مانند سهام یا کالا سرمایه خود را قرار دهد.
بنابراین عملا این قوانین دو کارکرد مهم در خصوص صندوق قابل معامله ایفا می‌کند:
- اولا این که مسیر کلی صندوق را مشخص کرده و این مسیر نشان می‌دهد که سرمایه سرمایه گذاران در کدام گروه از موقعیت‌‌ها قرار است سرمایه‌گذاری شود. بر اساس این تعیین مسیرمی‌توان میزان ریسک و سودآوری صندوق را مشخص کرد.
- دوم این که درصد تقسیم سرمایه در موقعیت تعیین شده خاص را عنوان کرده است.
مزایای صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله
اولین سوال مهمی که در خصوص صندوق قابل معامله وجود دارد این است که سرمایه‌گذاری در صندوق قابل معامله چه مزایایی برای سرمایه‌گذاران خود دارد؟
برای پاسخ به این سوال و بررسی مزایای یک صندوق قابل معامله، باید ابتدا به مفهوم صندوقهای سرمایه‌گذاری اشاره کنیم. در واقع باید دید که علت اصلی استفاده از انواع صندوقهای سرمایه‌گذاری چیست؟ با پاسخ به این سوال می‌توان مسئله صندوقهای قابل معامله در بورس را بهتر و بیشتر مورد بررسی قرار داد و مشخص کرد که چه کارایی‌‌هایی می‌تواند برای ما داشته باشد.
صندوقهای سرمایه‌گذاری با زبان ساده
صندوقهای سرمایه‌گذاری یکی از انواع موقعیت‌های سرمایه‌گذاری در بازار محسوب می‌شود. این صندوق‌‌ها بر اساس استراتژی و ذات خود بر سرمایه تجمیع شده سرمایه گذاران در موقعیت‌های خاص و مشخص سرمایه گذاری می‌کنند.
به طور مثال صندوقهای سرمایه‌گذاری سهامی با تجمیع سرمایه‌های سرمایه‌گذاران، عمده این سرمایه را در بازار بورس و میان سهام‌های مختلف توزیع می‌کند. سود حاصل از این سرمایه‌گذاری با کسر کارمزد در دوره‌های مشخص به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌شود.
مهم ترین مزیت استفاده از صندوقهای سرمایه‌گذاری در این است که سرمایه گذاران می‌توانند با اطمینان از نحوه سرمایه‌گذاری این صندوق‌‌ها سودآوری خوبی برای خود ایجاد کنند. به هر حال این صندوق‌‌ها دارای اطلاعات قوی و کارشناسان فوق العاده در حوزه‌های مختلف هستند. از این رومی‌توان انتظار داشت که سودآوری بهتری نسبت به هر فرد و سرمایه‌گذار دیگری در بازار داشته باشد. البته همواره این گزاره صحیح نیست و نمی توان با اطمینان کامل از سودآور بودن این صندوق‌‌ها صحبت کرد.
انواع صندوقهای سرمایه گذاری
در خصوص صندوقهای سرمایه‌گذاری مانند صندوق قابل معامله مفاهیم مختلف و متعددی وجود دارد. شناخت انواع صندوقهای سرمایه‌گذاری مانند مختلف، سهامی، درآمد ثابت و … برای داشتن سودآوری مناسب برای هر سرمایه‌گذاری لازم و ضروری است. با این حال در این مقاله نمی توان به تمامی این موارد اشاره کرد. آن چیزی که از بین تمامی این مفاهیم در این موقعیت شما باید بدانید این است که واحدی‌های صدور و ابطال چیست و چگونه آن‌‌ها را قیمت گذاری می‌کنند؟ پاسخ این سوال می‌تواند یکی از مهم ترین کارکرد‌‌ها و مزایای صندوق قابل معامله را به ما نشان دهد.
در حالت کلی صندوقهای سرمایه‌گذاری با تجمیع سرمایه‌‌ها وارد موقعیت‌های مختلف سرمایه گذاری می‌شوند. کل ارزش دارایی این صندوق‌‌ها (بعد از سرمایه گذاری) تقسیم بر تعداد واحدهای آن صندوق شده و ناو یا ارزش واقعی هر واحد را نشانمی‌دهد.
مثالی از مفهوم ناو، قیمت صدور و ابطال صندوقهای سرمایه گذاری
به طور مثال یک صندوق سرمایه‌گذاری دارای هزار واحد سرمایه‌گذاری است. یعنی اگر هر سرمایه‌گذار توانایی خرید تنها یک واحد را داشته باشد، این صندوق می‌تواند حداکثر هزار سرمایه‌گذار جذب کند. حال فرض کنید این صندوق با تمام سرمایه‌های تجمیع شده اقدام به ورود به بازار سهام کرده و عمده سرمایه خود را در این بازار قرارمی‌دهد.
تصور کنید که سرمایه تجمیع شده به ازای هر واحد ۱۰۰ تومان (برابر با مجموع ۱۰۰ هزار تومان) بوده و با توجه به سرمایه گذاری‌های صورت گرفته این دارایی به ۱۵۰ هزار تومان رسیده است. یعنی به ازای هر واحد ۱۵۰ تومان ارزش این صندوق خواهد بود. بنابراین ناو یا ارزش این صندوق برابر با ۱۵۰ تومان خواهد بود. از این رو زمانی که سرمایه‌گذاری در ارزش ۱۰۰ تومان اقدام به خرید واحدهای این سرمایه‌گذاری کرده باشید با سودی ۵۰ درصد می‌تواند این واحد‌‌ها را به فروش برساند.
مزیت‌های سرمایه گذاری در صندوق قابل معامله
حال که با مهم ترین مفاهیم لازم از جمله مفهوم صندوق سرمایه‌گذاری و ناو آشنا شدیم می‌توانیم کمی دقیق تر در خصوص مزایای صندوق قابل معامله صحبت کنیم.
مهم ترین مزیت را می‌توان در نحوه سرمایه‌گذاری در صندوق قابل معامله دانست. در واقع در صندوقهای قابل معامله در بازار بورس شما می‌توانید به سادگی از طریق بازار بورس نسبت به خرید و فروش واحدهای این صندوق‌‌ها اقدام کنید.
این در حالی است که برای صدور و ابطال صندوقهای سرمایه‌گذاری غیر قابل معامله در بازار بورس شما باید به صورت مستقیم و از طریق کارگزاری‌های خاص اقدام کنید که این روند می‌تواند تا دو روز کاری به طول بیانجامد. همین موضوع در فروش یا ابطال صندوقهای سرمایه‌گذاری نیز وجود دارد.
بنابراین خرید یا فروش صندوق قابل معامله از طریق بازار بورس بسیار سریع تر خواهد بود و این مسئله خود به خود به ما نشانمی‌دهد که قدرت نقد شوندگی این نوع از صندوقهای سرمایه‌گذاری بسیار بالاتر است.
از طرف دیگر خرید و فروش در بازار بورس بدین معنی است که همه چیز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. یعنی قیمت معامله واحدهای صندوق قابل معامله بر خلاف صندوقهای صدور و ابطال بر اساس قیمت عرضه و تقاضا تعیینمی‌شود نه ارزش هر واحد.
بنابراین این امکان برای شما وجود دارد واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق قابل معامله را با قیمتی بیش از ناو آن به فروش برسانید و یا با قیمتی کمتر از ناو یا ارزش واقعی هر واحد آن‌‌ها را خریداری کنید. این‌‌ها از مهم ترین مزایای صندوق قابل معامله محسوب می‌شود.
معایب صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله
حال در کنار تمامی مزایای گفته شده یک سرمایه‌گذار خوب و حرفه‌‌ای به دنبال کشف معایب آن مفهوم نیز می‌باشد. از این رو بهتر است بدانیم که معایب صندوق قابل معامله از جنبه‌های مختلف چیست؟
عمده ترین معایب صندوقهای سرمایه‌گذاری قابل معامله برابر با همان معایبی است که هر صندوق سرمایه‌گذاری دیگر دارد. به طور مثال این صندوق‌‌ها هیچ تضمینی مبنی بر پرداخت سود یا اصل سرمایه با ارائه ضمانت نامه در موعد مقرر ندارند.
در کلام ساده تر امکان زیان و از بین رفتن اصل سرمایه یا بخشی از آن در صندوقهای سرمایه‌گذاری وجود دارد. نکته‌‌ای که باید بدانید این است که احتمال این مسئله در خصوص صندوقهای مختلف می‌تواند متفاوت باشد، به نحوی که در صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت عملا امکان از بین رفتن اصل سرمایه وجود ندارد.
نکته دوم این است که عملا شما امکان تعیین موقعیت سرمایه‌گذاری و استراتژیهای مربوطه را نخواهید داشت. در کلام ساده تر شما به عنوان سرمایه‌گذار هیچ دخالتی در عملکرد صندوق قابل معامله نمی توانید داشته باشید.
مسئله دیگر این است که با وجود این که صندوق قابل معامله دارای قدرت نقدشوندگی بالاتر نسبت به انواع صندوقهای غیر قابل معامله است، اما باید بدانید در مدیریت صندوق ETF عرضه و تقاضا اهمیت دارد، بنابراین با کاهش تقاضا در بازار این قدرت نقد شوندگی صندوق نیز کاهش پیدامی‌کند. این در حالی است که همواره امکان ابطال واحدهای صندوق غیر قابل فروش از طریق کارگزاری‌های وابسته به این صندوق‌‌ها امکان پذیر است.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشته باشید این است همانطور که امکان فروش واحدهای صندوق قابل معامله بالاتر از قیمت ناو وجود دارد، این مسئله نیزمی‌تواند پیش بیاید که شما مجبور شوید پایین تر از قیمت ناو و حتی پایین تر از قیمت خرید خود اقدام به فروش کنید.
ریسک صندوق ETF
تا به اینجا با مفهوم صندوق قابل معامله، مزایا و معایب آن آشنا شدیم. حال نوبت این است که با تحلیل صندوق ETF بدانیم که این نوع صندوق‌‌ها چه ریسک‌‌هایی را می‌تواند برای سرمایه گذاران خود همراه داشته باشد.
برای این مسئله می‌توان نگاه کلی به بازار بورس و اوراق بهادار داشته باشیم: (بازدهی ماهانه – مرداد ماه ۱۴۰۳)
همانطور که مشاهده می‌کنید عمدتا این صندوقهای درآمد ثابت هستند که وضعیت سبز خود را حفظ کرده اند و این عمدتا به خاطر داشتن بازارگردان و لزوم حفظ قیمت عرضه و تقاضا به صورت متعادل در این صندوق هاست.
این در حالی است که صندوقهای درسهام یا مختلط با ریزش قیمت مواجه شده اند. علت اصلی این موضوع این است که ریسک و عملکرد صندوق قابل معامله وابسته به موقعیت‌‌هایی است که آن صندوق در آن سرمایه‌گذاری کرده است. بنابراین نمی توان انتظار داشت صندوق سرمایه‌گذاری از نوع سهامی که در موقعیت‌های پتروشیمی سرمایه‌گذاری کرده، با سقوط سهام پتروشیمی‌‌ها وضعیت مناسبی داشته باشد. بنابراین ریسک این صندوق‌‌ها به صورت کاملا مستقیم به ریسک بازار‌های مالی و سرمایه‌‌ای از جمله بازار بورس بستگی دارد.
از طرف دیگر وجود یا عدم وجود بازارگردان، عمق بالای سرمایه و… از جمله دیگر مفاهیمی است که می‌تواند در تعیین ریسک استراتژیهای سرمایه‌گذاری در صندوق ETF به ما کمک کند. با این حال باید در نظر داشته باشید که عملا ریسک این صندوق‌‌ها نسبتا بالاست.
استراتژی سرمایه‌گذاری در صندوق قابل معامله
حال بر اساس تمام موارد گفته شده این سوال مطرح می‌شود که چه استراتژی برای استفاده از این صندوق هامی‌تواند مناسب باشد؟ آیا ورود به صندوق قابل معامله بهتر از صندوقهای صدور و ابطال واحد هاست؟
به طور کلی با مقایسه صندوق ETF با صندوقهای دیگر دانستیم که صندوق قابل معامله این قدرت را به سرمایه گذارمی‌دهد که بتواند در موقعیت مناسب سرمایه خود را از این واحد‌‌ها خارج و به سایر بخش‌های بازار اضافه کند. از این رو غالبا گفته می‌شود که سرمایه گذاران حرفه‌‌ای همواره از یک یا چند صندوق در سبد سرمایه‌گذاری خود استفاده می‌کنند که مسلما انواع صندوق ETF درآمد ثابت نمونه‌‌ای از آن‌‌ها خواهد بود.
به نظرمی‌رسد بر اساس سودآوری صندوق ETF و ریسک آن می‌توان گفت سرمایه گذاران می‌توانند از این صندوق‌‌ها برای حفظ ارزش و قدرت سرمایه خود از آن استفاده کنند و نمی توان انتظار سودآوری بالا از این صندوق‌‌ها داشته باشیم.
در واقع به سبب ریسک پذیری پایینی که بسیاری از این صندوق‌‌ها دارند عملا نمی توان انتظار سودآوری بیش از ۴۰ درصد در سال برای غالب این صندوق‌‌ها در نظر گرفت. در خصوص صندوقهای درآمد ثابت نیز معمولا سود این سرمایه‌گذاری بین ۱۹ تا ۲۵ درصد خواهد بود.
بنابراین به نظر نمی رسد صندوقهای سرمایه‌گذاری از هر نوع بتواند سودآوری چندان قابل توجهی برای سرمایه‌گذار داشته باشد، این مسئله در کنار ریسک نسبتا بالای این صندوق‌‌ها عملا کار را برای سرمایه گذاران سخت تر کرده است.
کرادفاندینگ، مسیری در کنار صندوق قابل معامله
کارکرد کرادفاندینگ بر اساس اعطای وام چیزی نزدیک به کارکرد صندوق قابل معامله (یا غیر قابل معامله) است. در کرادفاندینگ سرمایه‌های تجمیع شده سرمایه گذاران در یک طرح یا موقعیت اقتصادی مشخص سرمایه گذاریمی‌شود. این سرمایه‌گذاری به شکل اعطای وام بوده و شرکت یا کسب و کار دریافت کننده سرمایه موظف است در پایان دوره تعیین شده اصل سرمایه را به سرمایه گذاران پرداخت کند.
تفاوت عمده میان کرادفاندینگ و صندوق قابل معامله در این است که اولا در کرادفاندینگ طرح اقتصادی یا مورد سرمایه‌گذاری مشخص و در اختیار سرمایه‌گذار است. بنابراین سرمایه گذارمی‌داند که در چه موقعیتی قرار است به صورت مشخص سرمایه‌‌ای او به گردش در بیاید. نکته دوم این است که در صندوق قابل معامله سرمایه به شکل سرمایه‌گذاری وارد عمل می‌شود، یعنی امکان سود و زیان برای سرمایه وجود دارد. این در حالی است که در کرادفاندینگ سرمایه تحت عنوان وام در اختیار سرمایه پذیر قرارمی‌گیرد، بدین ترتیب اصل سرمایه بدون زیان به سرمایه‌گذار پرداخت می‌شود.
در خصوص سودآوری نیز باید گفت که در پلتفرمی مانند دونگی طرح‌های ارائه شده دارای سودآوری سالانه بیش از ۴۵ درصد هستند. بنابراین می‌توان گفت که در بسیاری از موارد سودآوری کرادفاندینگ می‌توانند از غالب صندوقهای سرمایه‌گذاری قابل معامله بیشتر باشد.
دونگی چیست؟
دونگی پلتفرمی کاملا ایرانی است که تحت نظر سازمان‌های ناظر در حوزه کرادفاندینگ فعالیت می‌کند. این پلتفرم طرح‌های اقتصادی مختلفی را در دوره‌های مختلف دو تا دوازده ماهه ارائه می‌کند که هر کدام از آن‌‌ها دارای مشخصات خاص مانند نوع ضمانت، میزان سودآوری و… است.
همچنین سرمایه گذاران می‌توانند بر اساس اعتبار سنجی‌های مالی و نتایج آن نسبت به انتخاب شرکت و طرح ارائه شده اقدام کنند. مسئله‌‌ای که باید به آن توجه داشته باشید این است که این سرمایه‌گذاری بدون پرداخت کارمزد و مالیات برای سرمایه گذاران امکان پذیر شده، بنابراین سرمایه‌گذار در پایان دوره با پیش بینی سودی خالص رو به رو خواهد شد.
همچنین در بین طرح‌های ارائه شده در دونگی شما می‌توانید طرح‌‌هایی را پیدا کنید که علاوه بر اصل سرمایه دارای ضمانت نامه‌های معتبر مبنی بر اجرای کامل تعهدات می‌باشند. این‌‌ها در کنار هم باعث شده است که عملا دونگی در بسیاری از موارد ارجحیت بیشتری نسبت به انواع صندوقهای درآمد ثابت و سهامی داشته باشد.
بیشتر بخوانید: بهترین سهام برای خرید در حال حاضر
سوالات متداول
نحوه سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله چگونه است؟
برای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌‌ها کافی است با داشتن کد معاملات بورس از طریق هر کدام از کارگزاری‌های مجاز اقدام کنید. در واقع این صندوق‌‌ها مانند باقی سهام‌های موجود در بازار دارای نماد معاملاتی بوده و شما به راحتی امکان خرید و فروش این نمادها را خواهد داشت.
مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله چیست؟
سهولت در خرید و فروش، قدرت نقدشوندگی بالا و همچنین امکان مشاهده ساده و سریع ناو یا ارزش واقعی سهام (صندوق سرمایه گذاری) از جمله مهم ترین ویژگی‌های مثبت این صندوق‌‌ها محسوب می‌شود.
معایب سرمایه‌گذاری در صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله چیست؟
ریسک بالا (کاهش قیمت در طول زمان) و همچنین امکان فروش واحد‌‌ها با قیمتی کمتر از ناو (ارزش) صندوق از جمله معایب این صندوق‌‌ها محسوب می‌شود. در ضمن در نظر داشته باشید که قدرت نقدشوندگی این صندوق‌‌ها وابسته به قدرت تقاضا در بازار سهام است. بنابراین در صورت کاهش قدرت تقاضا در بازار عملا قدرت فروش و نقدشوندگی کاهش پیدا کرده ومی‌تواند موجب حبس سرمایه در این صندوق‌‌ها شود.