مهر: همزمان با روی کار آمدن دولت چهاردهم تابستان امسال برای بسیاری از ساکنان شهرها و صاحبان کسب‌وکار داغ‌تر و سخت‌تر از سال‌های قبل بوده است. در حالی که دمای هوا به اوج خودش رسیده خاموشی‌های ناگهانی زندگی روزمره را تحت‌تأثیر قرار داده است و بسیاری از واحدهای تولیدی را به تعطیلی موقت مجبور کرد. شاید در نگاه اول این چالش تنها به دلیل افزایش مصرف برق باشد اما حقیقت پیچیده‌تر است؛ بلندمرتبه‌سازی‌های بی روی شهری دمای هوا را به شدت افزایش داده و فشار بیشتری را به شبکه برق وارد کرده است.
قطع برق در ساعات اوج مصرف به‌ویژه در مناطق شهری و صنعتی باعث ایجاد مشکلات جدی برای شهروندان و کسب‌وکارها شده است. یکی از بازیگران ناترازی با نقش غیرمستقیم در سریال خاموشی رشد بلندمرتبه‌سازی است. برج‌های مسکونی و اداری که روزبه‌روز بر تعداد و ارتفاع‌شان افزوده می‌شود تأثیر بسزایی بر شرایط اقلیمی و انرژی دارند.
تأثیرات بلندمرتبه‌سازی بر دمای شهری
در دهه‌های اخیر سیاست شهرسازی در بسیاری از مناطق شهری ساخت‌وسازهای بلندمرتبه بوده است. این پدیده که از آن به عنوان افزایش تراکم یاد می‌شود با هدف استفاده بهینه‌تر از زمین‌های شهری و پاسخ به نیازهای مسکن و تجاری رواج یافته اما این نوع شهرسازی اثرات جانبی خسارت‌باری به همراه داشته که یکی از مهم‌ترین آنها افزایش دمای هواست.
ساختمان‌های مرتفع با جذب و انتشار مجدد انرژی خورشیدی دمای اطراف را افزایش می‌دهند. این پدیده که «جزیره گرمایی شهری» نامیده می‌شود به افزایش دمای مناطق شهری چندین درجه بالاتر از مناطق روستایی و حومه منجر شده است. این افزایش دما خصوصاً در تابستان موجب افزایش مصرف برق به دلیل کاربرد گسترده سیستم‌های سرمایشی می‌شود.
گزارش‌ها نشان می‌دهد در مناطقی که تراکم ساختمان‌های بلند زیاد است دمای هوا حدود ۵ درجه بالاتر از مناطق کم‌تراکم‌تر است. این اختلاف دما که در نگاه اول محدود به نظر می‌رسد سهم غیرقابل انکاری بر مصرف انرژی دارد. با افزایش دما نیاز به سیستم‌های خنک‌کننده بیشتر می‌شود و این مسئله به فشار مضاعف بر شبکه برق می‌انجامد.
ناترازی تابستانی و گلایه صاحبان تولید
یکی از نتایج مستقیم افزایش دما و مصرف برق ایجاد ناترازی در تولید و مصرف برق است. در تابستان امسال با افزایش بی‌سابقه دما و همزمان با آن افزایش مصرف انرژی شبکه برق با مشکلات جدی مواجه شد. این ناترازی که رکوردهای قبلی مصرف را جابجا کرده و به بیش از ۸۰ هزار مگاوات رسانده اکنون به بحران تبدیل شده و برخی مناطق شهری را با قطعی برق مواجه ساخته است.
این خاموشی‌ها نه تنها زندگی روزمره مردم بلکه واحدهای تولیدی را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است. کسب‌وکارهایی که برای ادامه فعالیت‌های خود به برق نیاز شدید دارند مجبور به توقف تولید شدند و این توقف خسارات اقتصادی قابل‌توجه را به همراه داشته است. طبق آمارها نیروگاه‌های حرارتی بیش از ۸۰ درصد برق کشور را تولید می‌کنند که سوخت آن گاز طبیعی است. این وابستگی تولید برق به گاز همراه با افت تولید گاز پارس جنوبی تأمین این انرژی حیاتی را دچار چالش کرده و حبات کارخانه‌ها را نیز به خاطر انداخته است. کاهش تولید حتی بر تعدیل نیروها و کاهش حقوق و دستمزد آنها تأثیر گذاشته است.
مدیرعامل یک شرکت تولیدی در حوزه نفت گاز و پتروشیمی در شهرک صنعتی شمس‌آباد در گفت‌وگویی عنوان می‌کند: «به دلیل قطع برق و تعطیلی کارخانه طی دو روز در هفته علاوه بر کاهش تولید و چالش تحویل سفارش به مشتری به ناچار ساعات کار را کاهش داده و اضافه‌کاری پرسنل را حذف کرده‌ایم. کارکنانی که مثلاً حدود ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان دستمزد داشته‌اند الان حقوق آنها تقریباً ۳۰ تا ۴۰ درصد کاهش پیدا کرده است.»
وی می‌گوید «صنعت در حوزه ناترازی برق مظلوم واقع شده و در صورت تداوم وضعیت خاموشی جبران خسارت میسر نیست و بهتر است کار تولید را رها کنیم!»
لزوم بازنگری در سیاست‌های شهرسازی
با توجه به اثرات منفی بلندمرتبه‌سازی بر دمای هوا و ناترازی برق نیاز به بازنگری در سیاست‌های شهرسازی بیش از پیش احساس می‌شود. در حالی که توسعه شهری و افزایش تراکم ساخت‌وسازها اجتناب‌ناپذیر است باید به جنبه‌های زیست‌محیطی و تأثیرات آن بر منابع انرژی نیز توجه کرد.
یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی برای کاهش تأثیرات جزیره گرمایی شهری استفاده از فضای سبز بیشتر در مناطق شهری است. توسعه فضای سبز ضمن کمک به کاهش دمای هوا فشار بر شبکه برق را کاهش می‌دهد. علاوه بر این استفاده از تکنولوژی‌های نوین در ساخت‌وساز مانند مصالح عایق حرارتی و استفاده از پنل‌های خورشیدی برای تأمین برق ساختمان‌ها نیز در کاهش مصرف انرژی مؤثر است.
در همین زمینه مدیریت مصرف برق در ساعات اوج مصرف و افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌های بلند مرتبه از طریق استفاده از سیستم‌های هوشمند و تنظیم‌کننده‌های مصرف برق به تعادل بیشتر در شبکه برق منجر می‌شود. این اقدامات می‌توانند به طور مستقیم بر کاهش ناترازی برق و جلوگیری از قطعی ناگهانی تأثیرگذار باشند.
توسعه افقی‌سازی و دیدگاه وزیر پیشنهادی دولت چهاردهم
نکته مهم دیگر تداوم سیاست افقی‌سازی و مسکن یک‌طبقه‌ای با واگذاری زمین به مردم و ارائه تسهیلات بانکی به جای توسعه عمودی‌سازی است که در دولت سیزدهم دنبال شد اما با اتمام زودهنگام عمر دولت به سرانجام نرسید. طبق نظر کارشناسان احداث مسکن ویلایی هم سرعت ساخت را افزایش و هم هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
بر این اساس ساخت خانه‌های ویلایی در طرح نهضت ملی مسکن کاهش هزینه بین ۲۰ تا ۳۰ درصدی را در پی داشته است. به گفته فعالان این حوزه بلندمرتبه‌سازی سرعت‌گیر تسریع در تولید مسکن است و چنانچه ساخت‌وساز حیاط‌دار یک‌طبقه یا کم‌طبقه باشد سرعت ساخت افزایش می‌یابد.درباره منتقدانی که معتقدند امکان تأمین زمین و احداث مسکن ویلایی در شهرها میسر نیست و این پروژه را شکست‌خورده می‌دانند اتفاقاً فرزانه صادق مالواجرد وزیر پیشنهادی دولت چهاردهم بهمن‌ماه ۱۴۰۱ زمانی که مسئولیت معاونت شهرسازی و معماری این وزارتخانه را برعهده داشت اعلام کرده بود طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی از بین ۱۴۴۲ شهر حدود ۱۲۲۰ شهر در ایران مشمول ساخت مسکن یک‌طبقه و دوطبقه هستند و واگذاری اراضی این شهرها برای ساخت واحدهای مسکونی باید بر اساس طرح جامع شهر انجام شود.
آینده: داغ یا سبز؟!
با نگاهی به وضعیت فعلی شهرها و روند توسعه بلندمرتبه‌سازی اگر اقدامات مناسب برای کاهش تأثیر جزیره گرمایی شهری و مدیریت مصرف انرژی صورت نگیرد تابستان‌های داغ‌تر و اَبَربحران برق در آینده دور از انتظار نیست. این وضعیت نه تنها برای ساکنان شهرها بلکه برای تولیدات صنعتی کسب‌وکارها و اقتصاد کشور نیز تبعات جبران‌ناپذیری دارد. از این‌رو توجه به پیامدهای بلندمرتبه‌سازی بر محیط‌زیست و منابع انرژی باید از اولویت‌های سیاست‌گذاری مسکن و شهرسازی در دولت چهاردهم باشد علاوه بر هم‌افزایی وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها متخصصان حوزه انرژی و محیط‌زیست نیز باید به عنوان اضلاع تأثیرگذار این حوزه برای مقابله با چالش بلندمرتبه‌سازی افزایش گرما و رشد ناترازی برق همراه شوند تا از بحران‌های مشابه در سال‌های آینده جلوگیری کنند.
ایجاد تعادل بین توسعه شهری و حفاظت از منابع طبیعی کلید دستیابی به آینده پایدار است. این تعادل نه تنها زندگی روزمره مردم را بهبود می‌بخشد بلکه به تقویت اقتصاد کشور و کاهش وابستگی به منابع انرژی کمک می‌کند. اینکه آینده ما سبز باشد نه داغ با افقی‌سازی گره خورده نه عمودی‌سازی.