مهر: بالاخره با همه حرف و حدیث‌ها فرزانه صادق‌مالواجرد به عنوان وزیر راه و شهرسازی از نماینده‌های مجلس رأی اعتماد گرفت. در نخستین اقدام پس از تأیید صلاحیت او راهی پایانه‌های مرزی شد و از نزدیک وضعیت رفت‌وآمد زائران اربعین را کنترل کرد. همین اقدام نشان می‌دهد تنها زن کابینه دولت چهاردهم در اجرای مسئولیت خود بسیار جدی است. در خصوص حوزه مسکن نیز دلایل او برای نمایندگان به قدری کامل بوده است که اعتماد کنند و زمامداری وزارتخانه بزرگ راه و شهرسازی را به او بسپرند. اما انگار نظارت و چگونگی بر تکمیل «سامانه املاک و اسکان» تنها بخشی است که اهمیت لازم را دربرنامه‌های اعلامی صادق‌مالواجرد و یا سوال بهارستانی‌ها ندارد. در حالی که طبق گفته ابوالفضل نوروزی مدیرکل دفتر اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی دولت ماضی استفاده از این سامانه در کاهش تورم مسکن به زیر ۱۰ درصد مؤثر بوده است.
فراز و فرودی برای تنظیم اطلاعات سکونتی مردم
قصه راه‌اندازی سامانه املاک و اسکان به سال ۹۴ و زمان تصویب قانون مالیات‌های مستقیم برمی‌گردد. در این زمان بود که ذیل ماده ۱۶۹ مکرر تبصره ۷ به «سامانه املاک و اسکان کشور» اشاره شد. بر این اساس مقرر شد تا زیر نظر وزارت راه و شهرسازی و با همکاری سازمان ثبت و اسناد کشور در کنار دیگر ارگان‌ها سامانه املاک و اسکان تشکیل شود. البته همکاری لازم برای تکمیل این سامانه بین دستگاه‌های مختلف و وزارت راه و شهرسازی برقرار نشد و ۹ سال استفاده از آن به تعویق افتاد. در نهایت بازار بلبشوی مسکن دولت سیزدهم را مصمم کرد تا نهایت توان خود را برای تکمیل سامانه مذکور به کار گیرد. مبارزه با انحصار مسکن و اخلال در بازار مهمترین دلیلی بود که دولت گذشته را برای تکمیل این سامانه مجاب کرد. از این رو فروردین ماه سال ۱۴۰۰ زمان بارگذاری سامانه مذکور در تقویم مدیریت مسکن جمهوری اسلامی تاریخی مهم است.
سامانه املاک اسکان بر پایه خود اظهاری اطلاعات سکونتی و مالکیتی مردم از همان فروردین ماه فعالیت خود را آغاز کرد. روش جمع‌آوری اطلاعاتی که مناسب نبود و سرعت تکمیل سامانه و جمع‌آوری اطلاعات را کُند کرد. در نهایت با کش و قوس‌های فراوان و با همکاری دستگاه‌های مختلف مانند آموزش و پرورش و بانک مرکزی امروز اطلاعات ۷۵ میلیون ایرانی بر روی این سامانه بارگذاری شده است. جواد سادات مشاور و مدیرکل حوزه وزارتی راه و شهرسازی در برنامه میز اقتصاد ۲۴ مرداد ماه در این باره گفت: «افراد اطلاعات خود را در دستگاه‌های مختلف اعلام کردند. نزدیک ۴۰۰ میلیون رکورد جمع‌آوری شد که از این تعداد حدود ۷۵ میلیون نفر ایرانی اطلاعاتشان مشخص شده است. از این تعداد نیز قریب به ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر سرپرست خانوار با مراجعه به سامانه مذکور اطلاعات مکانی خود را تأیید کرده‌اند. یعنی اطلاعات حدود ۳۰ میلیون نفر بر روی سامانه مورد تأیید است.»
نیمی از مسیر را رفته‌ایم بقیه مسیر هم مهم است
به بیان دیگر با اقداماتی که دولت با همکاری سایر نهادها و دستگاه‌ها داشته امروز چیزی حدود ۴۰ درصد از سامانه املاک و اسکان تکمیل شده است. اقدامی که به گفته سادات در برنامه میز اقتصاد عامل مؤثری در شناسایی ۱۸۲ هزار مسکن خالی و بازگرداندن آن‌ها به بازار بوده است. ابوالفضل حاجی‌زاده در دیگر برنامه میز اقتصاد در خصوص اقدامات انجام شده با استفاده از سامانه املاک و اسکان اظهار کرد: «با استفاده از سامانه مذکور ۵۰۰ هزار خانه خالی در کشور شناسایی شده است. مالکین این خانه‌ها بیشتر بانک‌ها و اشخاص حقوقی بودند. از بین بانک‌ها نیز سه بانک بیشترین خانه خالی را داشتند. پس از شناسایی پیگیری‌های لازم انجام شد. در نتیجه امروز ۱۸۲ هزار خانه خالی به بازار عرضه شده است. بخش عمده آن در استان‌های تهران تبریز و اصفهان بوده است. همین اقدامات عاملی شد تا قیمت مسکن کاهش پیدا کند.»
البته باید توجه داشت که هدف مهم راه‌اندازی سامانه املاک و اسکان شناسایی دانه‌درشت‌های انحصار مسکن است. برخی به اشتباه تصور می‌کنند سامانه املاک و اسکان برای اخذ مالیات از همه مالکین است. این تصور اشتباهی است. به گفته نوروزی امروز برخی از اشخاص و بانک‌ها بیش از ۱۰۰ واحد خالی دارند. همین واحدهای خالی باعث افزایش قیمت بازار خرید و فروش و اجاره‌بها شده است. از سوی دیگر باید توجه داشت که محدودیت منابع وجود دارد. یکی از دغدغه‌های سیاست‌گذار نیز تخصیص درست منابع بانکی برای توسعه کشور است. با استفاده از این سامانه می‌توان برای مدیریت کلان کشور به صورت دقیق برنامه‌ریزی کرد. در این خصوص یاسر دست مالچیان؛ دبیر کارگروه تنظیم بازار و کنترل وزارت راه و شهرسازی گفت: «اگر اطلاعات سامانه به طور کامل ثبت شود. سیاست‌گذار می‌تواند تصمیم‌های درست‌تری بگیرد. به عنوان مثال سرمایه‌گذاری خود را در منطقه‌ای ببرد که مستأجر زیاد و خانه کم است.»
سرمایه‌گذاری هدفمند را نباید دست کم گرفت
برگشت خانه‌های خالی به بازار مسکن اقدامی است که با آن می‌توان از برون‌ریز سرمایه جلوگیری کرد. به عنوان مثال ۱۸۲ هزار خانه خالی با استفاده از سامانه املاک و اسکان امروز به چرخه بازار برگشته است. اگر سیاست گذار برای جبران کمبود مسکن درصدد تولید همین تعداد خانه می‌شد. افزایش هزینه برای دولت را به همراه داشت. به طبع ساخت مسکن نیاز به مصالح کارگر زمان و انرژی دارد. اما با این اقدام هم دست اخلالگرهای بازار مسکن کوتاه شده و هم در هزینه‌های تولید صرفه‌جویی شده است. دست مالچیان درباره دیگر مزایای سامانه مذکور گفت: «۱۰۰ درصد درآمد حاصل از مالیات بر خانه‌های خالی شناسایی شده به حساب شهرداری‌ها در قالب بودجه سنواتی ریخته می‌شود. یعنی ابتدا شهرداری‌ها خانه‌های خالی را شناسایی می‌کنند. سپس به وزارت راه و شهرسازی معرفی می‌کنند. این وزارتخانه با استفاده از این سامانه‌ها متوجه خالی بودن آن می‌شود. در صورت صحت اطلاعات سازمان امور مالیاتی مالیات اخذ می‌کند.»
سوال اینجا است که چطور وزیر منتخب و نمایندگان مجلس برنامه مشخص و سوالی از روند تکمیل این سامانه نداشتند. در حالی که بخش بزرگ و مهم بازار مسکن که همان اخلالگرها و دلال‌ها هستند با استفاده از این سامانه شناسایی می‌شوند. همچنین هر برنامه‌ریزی برای مسکن و ساخت آن نیازمند اطلاعات دقیق و جامع است تا از اتلاف سرمایه‌های کشور جلوگیری کرد. به گفته سعید محمد کارشناس مسکن «زمانی که دست محتکرین از بازار مسکن کوتاه شود این بازار به آرامش نسبی خواهد رسید و در کنار آن می‌توان برنامه‌های ساخت مسکن را متناسب با نیاز هر منطقه پیگیری کرد.»